‘Oku ta’efakalao ke ma’u, ngaue’aki, to’oto’o, fe’ave’aki, fakatau atu mo fakatau mai ha ngaahi helepelu ‘i Vikatolia, tukukehe kapau ‘oku malu’i koe ‘e ha faka’atā pe ngofua fakalao. ‘Oku malava keke tukuange fakalao ha helepelu ‘oku ke ma’u ‘o ngata ‘i he ‘aho 30 ‘o Novema 2025.
Ngaue’aki ‘a e ngaahi faka’ataa fakangatangata. ‘Oku tuku atu ha fakama’opo’opo ‘i lalo ni. Ko e lisi kakato ‘o e ngaahi faka’ataa kau ki he helepelu ‘oku ‘i he Ngaahi Tu’utu’uni Faka’ataa ‘a e Kovana ‘i he Kosilio.
Ko e hā ‘a e helepelu?
Ko e helepelu ko ha hele tofi lahi ‘oku fā lahi.
‘E lava ke faikehekehe ‘a e ngaahi helepelu ‘i he fuo mo e lahi. ‘Oku kau ‘i he ngaahi fakatātaa kae ‘ikai fakangatangata ki he ngaahi ‘imisi ‘i lalo ni.
Ngaahi Tautea
Mei he ‘aho 1 ‘o Sepitema 2025, ‘e tapui ai ‘a e helepelu mei Vikatolia. Ko hono ma’u kae ‘ikai ha faka’ataa ‘e iku ai ki he:
- ngaue popula ‘o a’u ki he ta’u ‘e 2, pe
- ha mo’ua pa’anga ‘o lahi hake ‘i he $47,000.
Founga ki hono tukuange fakalao ‘o ha helepelu
‘Oku ‘atā atu he taimi ni ‘a e Fakamolemole kau ki he Helepelu. ‘E malava keke ‘omai ha helepelu ta’etautea ‘o ngata ‘i he ‘aho 30 ‘o Novema 2025.
Ke tukuange ha helepelu:
- Kofukofu malu e helepelu (e.g. kofu ‘aki ha taueli pe puha pepa, kofu’i ‘a e tapa masila, ‘o ‘ikai ke ‘asi ki he kakai).
- ‘Ave ki ha ‘apitanga polisi ‘oku ‘i ai ha’ane pini laku’anga malu felave’i mo e Fakamolemole kau ki he Helepelu.
- To’o ‘a e kofukofu pea tuku ‘a e helepelu ‘i he pini laku’anga malu. To’o ‘a e kofukofu ‘o alu mo ia.
Kumi ha pini laku’anga malu
Ngaue’aki ‘a e mape ‘i lalo keke kumi ‘aki ‘a e pini laku’anga malu ofi taha kiate koe.
Ngaahi faka’atā
Ngaahi faka’atā tala tukufakaholo, tala fakafonua mo fakahisitolia
‘E ngofua ke faka’atā koe mei he tapui kapau te ke lava ‘o fakamo’oni’i ko e:
- helepelu ‘oku ‘i ai hono mahu’inga tala fakafonua, fakahisitolia pe tala tukufakaholo (hange ko ‘eni, na’e ‘ohifo mei he ngaahi to’utangata pe ‘oku ngaue’aki ‘i ha ngaahi ngaue anga fakafonua), pea
- ‘oku ke kau mo’oni ‘i ha ngaue tala fakafonua, fakahisitolia pe tala tukufakaholo ‘oku ‘ilo’i (pea ‘ikai ngaue’aki ‘a e helepelu ki hono ngaue’aki faka’aho pe fakalukufua).
Kapau ‘oku lolotonga malu’i koe ‘e ha faka’atā fakalukufua ki he ngaahi heletā pe ngaahi heletā iiki. Ko hono fakatātaa ‘oku kau ai ha misiume ‘oku ‘iloa, kautaha tanaki, kautaha fakahoko hisitolia pe tala fakafonua pe ha memipa ‘o e Australian Knifemakers Guild.
Ko e me’a teke lava ‘o fakahoko ‘i he faka’atā ko ‘eni
- Tauhi ha helepelu ‘i ‘api kapau ‘oku ne ma’u ha mahu’inga tala fakafonua, fakahisitolia pe tala tukufakaholo kiate koe pe ko ho’o famili.
- Ngaue’aki pe to’oto’o ha helepelu lolotonga ha ngaue tala fakafonua pe tala tukufakaholo ‘oku ‘ilo’i, ‘a ia ‘oku fehokotaki ki ha kulupu pe komiuniti fakafonua.
Ngaahi fakatātā ‘o e ngaue’aki tala fakafonua ‘oku tali
- Ko ha helepelu faka-Ha’amoa (nifo’oti) ‘oku ngaue’aki ‘i ha faiva tukufakaholo pe me’a fakafonua ‘i he komiuniti Ha’amoa ‘i Vikatolia.
- Ko e kau memipa ‘o e komiuniti Papua New Guinea ‘i hono ngaue’aki ha helepelu ke ngaohi ‘aki e ngaahi teunga tukufakaholo pe ‘i he ngaahi faiva fakafonua.
- Ko ha helepelu ‘oku ngaue’aki ‘i he faiva tu’ufonua ‘a e kau Mexico ‘a ia ‘oku ‘iloa ko e Los Machetes.
- Kau memipa ‘o e ngaahi komiuniti Latini ‘Amelika ‘o Vikatolia ‘oku nau fakahāhā ‘a e ngaahi helepelu teuteu pe tā tongitongi ‘i he ngaahi ‘api ko ha ngaahi faka’ilonga tala fakafonua.
Ko e me’a he’ikai keke lava ‘o fakahoko
- Tauhi ha helepelu ‘oku ‘ikai ha’ane mahu’inga tala fakafonua, fakahisitolia pe tala tukufakaholo.
- Ngaue’aki ki he ngaahi ngaue faka’aho hange ko e ngoue, feime’atokoni, kemi, pe tauhi fakalukufua.
- ‘Ave ki ha feitu’u fakapule’anga, tukukehe kapau ko e ‘ave ki ha polokalama fakafonua ‘oku ‘ilo’i.
- To’oto’o ‘i ho’o kā, tukukehe kapau ‘oku ke lele ki ha pe mei ha ngaue tala fakafonua.
- Ngaue’aki pe to’oto’o ha helepelu ke malu’i ia pe malu’i fakafo’ituitui.
Fakamo’oni te ke fiema’u
Kuo pau keke lava ‘o fakahā ‘oku fakangofua fakalao koe ke tauhi ha helepelu koe’uhi ko e ngaahi ‘uhinga tala tukufakaholo, fakahisitolia pe tala fakafonua. ‘E ala kau ‘a e fakamo’oni fe’unga ko ‘eni:
- memipa pe kau ‘i ha komiuniti pe kulupu fakafonua
- kau atu ki ha polokalama fakafonua ‘oku ‘ilo’i (e.g. polokalama faiva).
Ngaahi makatu’unga mahu’inga
- Kuo pau ke tauhi malu ‘a e ngaahi helepelu ke ta’ofi ‘a e a’u ta’efakangofua ki ai.
- Kapau ‘oku ke ‘i ha feitu’u fakapule’anga ki ha ngaue tala fakafonua ‘iloa – tauhi ke puli ‘a e helepelu mo kofu’i malu ‘i he taimi ‘oku ‘ikai keke ngaue’aki ai.
- Fakapapau’i ‘oku ‘ikai ala ma’u ‘e ha taha ‘a e helepelu ka ‘oku ‘ikai ‘i ai ha’ane faka’atā.
‘Ikai malu’i ‘e ha faka’atā kae fiema’u ke ngaue’aki ha helepelu?
Kapau ‘oku ‘ikai malu’i koe ‘e ha faka’atā pea ‘oku ‘i ai ha ‘uhinga totonu ‘oku ke fiema’u ai ke tauhi, ngaue’aki pe fakatau atu ha helepelu, ‘e malava keke kole ki ha ngofua ‘a e Komisiona Polisi Pule.
Fakatau atu ‘o e ngaahi helepelu
‘Oku ta’efakalao ke fakatau atu ha helepelu ‘i Vikatolia tukukehe kapau:
- ‘oku ke ma’u ha ngofua faka’ofisiale mei he Komisiona Polisi Pule, pea
- ko ho’o kasitomā ‘oku ‘i ai ha’ane faka’atā pe ngofua faka’ofisiale ke fakatau mai ha helepelu.
Founga ke kole ai ‘e he kau fakatau fakamovetevete ha ngofua
Kuo pau keke kole ki he Komisiona Polisi Pule ki ha ngofua kapau ‘oku ke fiema’u ke fakatau atu ha ngaahi helepelu.
Ke kole pe toe ‘ilo lahi ange, ‘a’ahi ki he ngofua ‘a e Komisiona Polisi Pule ‘o Vikatolia.
Fakahoko ha fakatau atu
Kuo pau ke fakakakato ‘e he kau fakatau fakamovetevete ‘a e ngaahi fiema’u fakalao pau ke fakatau atu ‘a e ngaahi helepelu ‘i Vikatolia.
Kuo pau ki he kau fakatau fakamovetevete kuo fakangofua ke:
- Vakai’i ‘a e tu’unga taau ‘a e kasitomā.
‘Oku fiema’u keke toe fakapapau’i pe ko e kasitomā ‘oku ‘i ai:- ha’ane faka’atā fakalao, pe
- fakangofua tohi mei he Komisiona Polisi Pule ke ne ma’u ha helepelu. .
- Fakatau atu ki he kau kasitomā taau pe.
‘E ngofua keke toki fakatau atu e ngaahi helepelu ki he ni’ihi pe ngaahi pisinisi ‘oku nau fakakakato ‘a e tu’unga faka’atā fakalao pe ma’u ‘a e ngofua ‘oku fiema’u. Fakamatala: ‘Oku ta’efakalao ke fakatau atu ha helepelu ki ha ki’i leka.
- Fakamo’oni’i ‘a e kasitomā pea muimui ‘i he ngaahi lao tauhi lekooti.
Faipau ki he ngaahi fiema’u faka0’ilonga’i mo e tauhi lekooti ‘i he kupu 5A mo e 5B ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Me’atau, kau ai ‘a e:- vakai 1 founga ‘o e faka’ilonga’i e la’itā (e.g. paasipooti pe laiseni faka’uli), pe
- Vakai 2 ngaahi founga kehe ‘o e faka’ilonga’i, hange ko e tohita’u, tohi tangata’i fonua ‘Aositelelia, tohi mali, kaati tokangaekina ‘o e mo’ui, kaati tokoni ‘a e Kominiueli pe faka’ilonga taha ako ma’olunga ange.
- Tauhi e ngaahi lekooti totonu.
Ki he ngaahi fakatau atu ‘o e helepelu kotoa, kuo pau keke tauhi ‘a e ngaahi lekooti ‘o ‘ikai toe si’i hifo ‘i he ta’u ‘e 3, kau ai:- ngaahi fakaikiiki ‘o e helepelu kuo fakatau atu (kau ai ‘a e fika koloa) kau ai ‘a e fakamatala, ngaahi maaka faka’ilonga pe ngaahi fika koloa
- faka’ilonga ‘o e kasitomā mo e fakamatala fetu’utaki
- fakamo’oni ‘o e faka’atā ‘a e kasitomā pe ngofua ‘a e Komisiona Polisi Pule ke ma’u ha helepelu.
Fakatātā 1: Fakatau atu fakalao
Ko ha kasitomā ‘oku fiema’u kene fakatau mai ha helepelu ki he ngaue fakangoue. ‘Oku nau ‘omai ha taha ‘o e ngaahi kalasi ‘o e fakamo’oni ‘e ala tali kau ki he ngaue fakangoue:
- ko e hingoa ‘o ha pisinisi fakangoue, pe
- ha tohi mei he ‘enau pule ngaue mo ha ABN, pe
- ha aleapau ngaue hoa tatau pe tohi vahe kimui ni mai.
Ko e fakamo’oni fakapotopoto ‘eni ‘oku nau fakakakato ‘a e faka’atā fakangoue.
‘E malava keke fakatau atu kia kinautolu ha helepelu, ka kuo pau keke tauhi ha tatau ‘o ‘enau tohi ngaue ki ho’o ngaahi lekooti.
Fakatātā 2: Fakatau atu ta’efakalao
Ko ha kasitomā ‘oku ‘eke ke ne fakatau ha helepelu. Ko kinautolu:
- ‘oku ‘ikai ke nau lava ‘o fakahā ‘oku nau kau ‘i ha ngaue tala fakafonua ‘iloa, pe
- ‘oku nau ‘omi ha fakamo’oni ‘oku nau ngaue ‘i he ngoue, pea
- ‘oku ‘ikai ‘i ai ha’a nau ngofua tohi mei he Komisiona Pule.
Kuo pau he’ikai keke fakatau atu kia kinautolu ha helepelu.
Updated